Kiedyś jadała tylko biedota, znów wraca do naszej kuchni. Obniża cukier, przyspiesza metabolizm, pomaga schudnąć

Plemiona Indian amerykańskich uprawiały topinambur na długo przed przybyciem Krzysztofa Kolumba. Roślina zawdzięcza swoją nazwę Indianom z plemienia Tupinamba, którzy wędrowali po kontynencie w poszukiwaniu nieśmiertelności. Francuski podróżnik Samuel de Champlain opisał ją już w 1603 roku, przywożąc bulwy z Ameryki Północnej. Do Europy topinambur trafił w XVII wieku, szybko zdobywając popularność we Francji, Anglii i Niemczech. W Polsce pojawił się w drugiej połowie XIX wieku, sprowadzony z Niemiec jako roślina uprawna.

Przez wieki topinambur służył jako pasza dla zwierząt, ale został wyparty przez łatwiejszego w uprawie ziemniaka pod koniec XVIII stulecia. Jednak XX wiek przyniósł odrodzenie, ponieważ naukowcy odkryli prozdrowotne właściwości topinamburu. Dziś rośnie dziko na nizinach i w niższych partiach gór, na brzegach rzek, przydrożach czy nieużytkach. To wieloletnia roślina z rodziny astrowatych, z wysoką łodygą do 3,5 m, żółtymi kwiatami przypominającymi słoneczniki i podziemnymi bulwami, które zbiera się jesienią.

Topinambur, znany również, jako słonecznik bulwiasty (Helianthus tuberosus) lubi zarówno wilgotne czarnoziemy, jak i piaszczyste gleby, ale unika tych kwaśnych i zalewanych zimą. W naszym klimacie kwitnie od sierpnia do listopada, a bulwy zimują w ziemi, nabierając słodyczy. Rozmnaża się wegetatywnie dzięki kłączom, dlatego dość szybko się rozrasta.

Bulwy topinamburu składają się głównie z węglowodanów w postaci fruktanów - przede wszystkim inuliny, która może stanowić nawet 75-80% ich suchej masy. Ta rozpuszczalna frakcja błonnika to prebiotyk, stymulujący wzrost korzystnych bakterii jelitowych, który usprawnia trawienie i wzmacnia układ odpornościowy oraz pomaga w regulacji poziomu cholesterolu, triglicerydów oraz glukozy we krwi. Jest zatem idealnym wsparciem dla osób zmagających się z cukrzycą typu II czy zaburzeniami metabolicznymi.

Inulina zapobiega również gwałtownym wahaniom cukru. Potwierdzają to badania przeprowadzone w 2018 roku (publikacja z lutego 2020) w Nanjing Agricultural University w Chinach. Myszy na diecie wysokotłuszczowej po suplementacji inuliną z topinamburu wykazały znaczną poprawę mikroflory jelitowej, obniżenie poziomu glukozy na czczo oraz lepszą kontrolę lipidów we krwi. Oprócz inuliny, topinambur kryje w sobie imponującą gamę innych składników:

• błonnik pokarmowy (11-20 g/100 g suchej masy),
• witaminę C (7-8 mg/100 g),
• antyoksydacyjne fenole (221 mg/ 100 g),
• magnez (1,4 proc.),
• wapń (1,1 proc.),
• żelazo (1,4 proc.),
• cynk (0,12 proc.).

Wspólnie wspierają redukcję tkanki tłuszczowej, obniżają poziom kwasu moczowego i chronią błonę śluzową żołądka. Dzięki tym składnikom topinambur zapobiega otyłości i chorobom serca, jednocześnie wzmacniając ochronę antyoksydacyjną organizmu. Badania z 2022 roku, przeprowadzone na Uniwersytecie Saga w Japonii, wykazały, że pojedyncza dawka 100 g startego topinamburu podana przed posiłkiem obniża poposiłkowy poziom glukozy i hormonu GIP u osób ze stanem przedcukrzycowym i zdrowych, nie wpływając przy tym na insulinę czy triglicerydy. Ten efekt zaobserwowano w trzech próbach klinicznych. Z kolei w 2013-2014 roku, w Yonsei University w Seulu (Korea Południowa), 12-tygodniowa suplementacja mieszanką topinamburu i fermentowanej soi u 60 pacjentów ze stanem przedcukrzycowym lub nowo zdiagnozowaną cukrzycą typu 2 zmniejszyła glukozę na czczo, oporność na insulinę i stres oksydacyjny.

Topinambur jest polecany osobom z nadwagą - przyspiesza przemianę materii i zapobiega atakom głodu dzięki niskiej kaloryczności (ok. 73 kcal/100 g) i wysokiemu potasowi. W medycynie ludowej od wieków stosowany jest na artretyzm, dnę moczanową czy hemoroidy, a nawet w kosmetykach do nawilżania skóry i walki z trądzikiem.

Topinambur można jeść na surowo, gotować, piec, smażyć, kisić lub marynować. Jego delikatnie słodki, orzechowy smak dobrze komponuje się zarówno z daniami wytrawnymi, jak i słodkimi. Surowe bulwy wystarczy cienko obrać, skropić cytryną, by zachować jasny kolor, i połączyć z rukolą, serem feta oraz oliwą. W wersji delikatesowej, znanej z Francji czy Włoch, serwuje się go w sałatkach z quinoa, awokado i pomidorami lub w formie soku o działaniu detoksykującym. Marynowany w aromatycznym occie z ziołami stanowi zdrową przekąskę.

W roli dodatku do dań mięsnych topinambur doskonale komponuje się z duszonym kurczakiem i marchewką, tworząc lekką, a zarazem sycącą propozycję obiadową. Jako baza zupy-krem z cebulą i czosnkiem zapewnia aksamitną konsystencję, natomiast smażone frytki z bulw stanowią atrakcyjną alternatywę dla ziemniaczanych przekąsek. W deserach można wykorzystać syrop z topinamburu jako naturalny słodzik o niskim indeksie glikemicznym.

Nieumyte bulwy topinamburu można przechowywać w lodówce, wówczas zachowają świeżość przez kilka dni. Jednak najlepiej wykorzystywać je na bieżąco, bo szybko więdną. Drobno zmielona mąka z topinamburu przedłuża trwałość wypieków i korzystnie wpływa na metabolizm lipidów.

Źródła: terazgotuje.pl, PubMed